Белорусы Москвы: BelMos.ru |
Новость проекта от 27.01.2013 Адрес в Интернет: https://www.belmos.ru/news.php?id=187 |
“Зямля ў атачэнні рэк і балотаў, зямля з дубровамі і сасновымі барамі, з паплавамі на рэках і ўдзірванелымі палянамі – найлепшая…” Так наш зямляк, вядомы цяпер не толькі ў Беларусі, але і па-за яе межамі пісьменнік, па-мастацку маляўніча, зрокава і запамінальна напісаў пра Палессе, шчыра выявіў свае адносіны да роднага куточка.
Сваім важкім унёскам у шматколерную палітру літаратуры Ганцавiцкага краю адзначыўся напачатку 1980-х Алесь Кажадуб, выдаўшы кнігу прозы “Гарадок” (1980). Маладога аўтара палюбілі чытачы, а яго талент і творчыя перспектывы заўважылі крытыкі: “У Алеся Кажадуба ёсць многае, што неабходна пісьменніку…”. Гэтае многае ў празаіка складаецца з ведання і глыбокага шанавання народных традыцый, шчырага захаплення сучаснікамі-землякамі, майстэрствам нязначнай мастацкай дэталлю выявіць істотнае ў характары літаратурнага героя, трапным ужываннем у творах дасціпных палескіх выслоўяў. А галоўнае, што героі першай кніжкі Алеся Кажадуба былі тыповымі асобамі часу: чытачы лёгка пазнавалі ў іх сваіх родзічаў, суседзяў, знаёмых – жыхароў шматлікіх палескіх “гарадкоў”.
Дарога ў вялікі свет пачалася ў будучага пісьменніка з родных Ганцавіч. Нарадзіўся Алесь (Аляксандр Канстанцiнавiч) Кажадуб 27 верасня 1952 года ў сям’і служачых, бацька яго быў бухгалтарам. У дзесяцiгадовым узросце Алесь разам за бацькамi пераехаў у Рэчыцу Гомельскай вобласцi, у 1966 годзе – у Навагрудак Гродзенскай вобласцi, дзе i закончыў сярэднюю школу (1969).
З дзяцінства Алесь выявіў цікавасць да вучобы, асабліва да мастацкай літаратуры, што і прадвызначыла яго лёс. Пасля заканчэння школы юнак паступіў на рускае аддзяленне філалагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўнiверсiтэта. Працаваў настаўнікам у в. Крайск на Лагойшчыне. У гэты ж час адбыўся дэбют нашага земляка ў літаратуры: у часопісе “Маладосць” было апублікавана яго першае апавяданне “У канцы лета” (1976). І надалей Алесь Кажадуб не здрадзіў свайму творчаму крэда – прозе. Яго захапленне апавяданнямі, а потым і аповесцямі было нехарактэрным для літаратараў-пачаткоўцаў і вымагала ад пісьменніка пэўных намаганняў, напружанай інтэлектуальнай працы, творчага пошуку, імкнення знайсці сваю тэматычную і стылёвую нішу ў пярэстай высокамастацкай і багатай на імёны айчыннай прозе.
Творы маладога аўтара выклікалі супярэчлівыя водгукі крытыкі. А. Кажадуб адчуваў, што яму не хапае прафесійных ведаў і таму прыступка за прыступкай авалодваў сакрэтамі нялёгкага пісьменніцкага рамяства. Спачатку ён працаваў малодшым навуковым супрацоўнікам Інстытута мовазнаўства АН БССР (1975–1977), потым – рэдактарам літаратурна-драматычных перадач рэспубліканскага тэлебачання (1977–1981). Неацэнны вопыт работы з мастацкім словам ён атрымаў, працуючы на пасадзе літсупрацоўніка аддзела публіцыстыкі часопіса “Маладосць” (1981–1983). Сапраўднай жа школай творчага майстэрства для пісьменніка сталі Вышэйшыя літаратурныя курсы ў Маскве.
Пасля іх заканчэння ў 1985 годзе А. Кажадуб цалкам заняўся творчай працай. У друк выходзяць кнігі прозы “Размова” (1985), “Лесавік” (1987), “Дарога на замчышча”(1990), “Святы калодзеж” (1994) і інш. Аўтара хвалююць праблемы маральнага здароўя грамадства, узаемаадносіны бацькоў і дзяцей, клопаты вяскоўцаў. Асаблівую вастрыню ў творах А. Кажадуба, прысвечаных родным мясцінам, набывае праблема экалогіі. Выразна адчуваецца аўтарскі непакой за стан навакольнага асяроддзя ў аповесці “Лесавік”. Шмат чаго аўтар хоча сказаць чытачу вуснамі міфалагічнай істоты – лесавіка, якому ўжо няма месца ў лесе па прычыне ваяўнічага і не заўсёды апраўданага наступства на прыроду чалавека: “Ідзе чалавек па лесе. Весела ідзе, лёгка, каго яму баяцца, чаго? У яго – зброя – сякера ёсць… І ў лес яго загнала патрэба мяса, трэба шмат мяса, бо колькі ні ёсць чаго – усё мала…”. Аповесць напісана метафарычнай мовай, але папярэджанні аўтара аб магчымай экалагічнай катастрофе даволі “відушчыя” і не страцілі актуальнасці ў наш час. Прычынай небеспадстаўнай трывогі аўтар лічыць прагматычнае, але часта бяздумнае, недальнабачнае ўмяшанне чалавека ў прыроду, памылковае адчуванне яго паўнаўладным гаспадаром на Зямлі. Алесь Кажадуб справядліва называе такі шлях простым і ясным, шлях, які “не патрабуе галавы”, шлях, што вядзе ў “нікуды”.
Сыноўняй любоўю да роднай Ганцаўшчыны, цеплынёй чалавечнасці сагравае чытача аповесць “Высока, сонейка, высока…”. Сюжэт твора, як і яго дзеянне, якое ўкладваецца ў адзін дзень, нескладаныя: у палескай вёсцы рыхтуецца вяселле – жэніцца ўнук бабы Зосі. Галоўная гераіня аповесці ўвасабляе сабой трываласць і несмяротнасць народных традыцый. Баба Зося катэгарычна супраць гарадскіх салодкіх булак. Яна прытрымліваецца спрадвечнай вясковай “завядзёнкі” – гаспадаром вяселля павінен быць каравай – “сапраўдны, з пшаніцы, убраны кветкамі, пучкамі аўса, галінкамі каліны”. Выпечка яго давяраецца жанчыне, шчаслівай у шлюбе, бо каравай быў старэйшынай усяе людское радзіны. Каравай павінен быць “богам, сонейкам, якое сыходзіць з неба на зямлю, каб узяць пад сваю ласку маладую пару”. Уражвае ў гэтым творы і выдатнае веданне аўтарам фальклору, трапнае ўжыванне народных песень, прыказак, прымавак, прыкмет (чалавек без жонкі – не чалавек, так, як гарох пры дарозе: хто ідзе, той шчыпне; калі камарна, то і хлебна; за добрым сталом і добрая бяседа; у родным краі, як у раі; козлікам да старасці не праскачаш і г.д.).
Вяртанне да сваіх вытокаў, успаміны паляшуцкага дзяцінства і сёння натхняюць Алеся Кажадуба на напісанне новых твораў. Так, нядаўна ў часопісе “Маладосць” была надрукавана аўтабіяграфічная аповесць “Без настальгіі”, у якой ужо прызнаны майстар мастацкага слова з лёгкай іроніяй прыгадвае сваю маладосць, працу ў Мінску.
Алесь Кажадуб пiша на беларускай i рускай мовах. Першае апавяданне на рускай мове «Ошибка» было надрукавана ў часопiсе «Юность» у 1985 годзе. Творы А. Кажадуба перакладзены на ўкраiнскую мову.
Сябра Саюза пiсьменнiкаў СССР з 1981 года.
З 1990 года жыве ў Маскве. Працаваў з 1992 года намеснiкам галоўнага рэдактара часопiса «Слова». З 1993 года – рэдактарам, а з 1999 – галоўным рэдактарам выдавецтва «Советский писатель». З 2002 года – намеснiк, а потым галоўны рэдактар газеты «Лад».
З 2012 года – намеснік галоўнага рэдактара «Литературной газеты».
Алена Кулан, Ганцавiцкая бiблiятэка iмя В. Праскурава